نقد مبانی تئوریک در اندیشه بازرگان

بازرگان از یک خانواده مذهبی و یک تحصیل کرده و تاثیر پذیرفته از دنیای غرب چون بسیاری دیگر بود که اختلاط تدین و غرب پسندی در وی سبب فاصله ای بین وی و واقعیات دینی و در اجتماع ایران و تعاریف اصیل مذهبی گشته بود.

- خبرگزاری فارس؛ یادداشت میهمان ـ سید حسام الدین شجاعی کیاسری: سوال مهمی که در تحلیل مَشی مهدی بازرگان باید بدان پاسخ داد این است که بازرگان را باید علیرغم جهد تئوریک فراوان در نهایت یک عنصر ایدئولوژی محور محسوب نمود یا خیر؟ اگر جواب این سوال مثبت است محتوای ایدئولوژِی وی چه بود؟ تا چه میزانی تحت تاثیر عملگرایی های با موقع و بی موقع ایشان واقع می گردید؟ و چگونه در ساز و کارهای روابط سیاسی و اجتماعی قبل و بعد انقلاب تبلور پیدا می نمود؟ به نظر می رسد تفکرات و باورهای مرحوم بازرگان بیشتر از هر چیز بر یک مجموعه تفاسیر فردی و تاملات درونی استوار بوده است.

البته اجتهادات فردی و استقلال فکری از ضروریات یک عنصر تئوریک است، یک آنکه روحیات و سلوک  شخصی وی در کنار آشنایی با دگر اندیشان مذهبی در اوان جوانی، بر حرفه ای بودن، دقت، و در چارچوب اصول متقن و پذیرفته شده قرار داشتن تفاسیر وی تاثیر داشته است.

مثلا مؤلفه فایده گرایی افراطی در ایشان، نفی تاملات متافیزیکی در تفسیر مفاهیم دین و ابزارهای دیگر شناخت اعم از فلسفه یا شهود به